Sarcopenie

Sarcopenie: leeftijdsgebonden verlies van spiermassa, spierkracht en spierfunctie.

In het kort

• Iedereen verliest spiermassa vanaf 30 jaar, vanaf 70 jaar versnelt dit proces
• Dit verlies van spiermassa heet sarcopenie
• Dit proces kan versnellen door ongunstige factoren zoals inactiviteit, ziekte, ontstekingen en verkeerde voeding
• Weerstandstraining blijkt het meest effectief in de preventie en behandeling van sarcopenie
• Verder zijn lichamelijke activiteit, voldoende eiwitinname en voldoende vitamine D belangrijk

Inleiding

Bij alle mensen gaat het ouder worden gepaard met een afname in spiermassa, een verschijnsel dat ‘sarcopenie’ heet (ontleend van het Grieks: Sarx = Spier, Penia = Verlies).

Sarcopenie leidt tot verlies aan spierkracht, welke zich vertaalt in moeilijkheden bij het rechtkomen uit een stoel, traplopen, het dragen van zware voorwerpen, valincidenten, het openen van een fles enz.

Het verlies van spiermassa is te wijten aan een vermindering van het aantal spiervezels, alsook een afname in omvang van de overgebleven spiervezels. Naast deze veranderingen hebben de spiervezels tevens de neiging om te verkorten, ontstaat er een toename van vetmassa in en rondom de spier en vinden er ongunstige veranderingen plaats in het zenuwstelsel (figuur 1). Dit zorgt ervoor dat de spierkwaliteit achteruitgaat en de spier zijn efficiënte functie verliest.

Progressie en het voorkomen van sarcopenie

De progressie van sarcopenie is verschillend per persoon, met een gemiddelde, jaarlijkse afname van 1.0%tussen de leeftijd van 30 en 70 jaar. Dit proces versnelt dramatisch boven de leeftijd van 70 jaar met een afname in spierkracht tot 3.5% per jaar.

Er wordt geschat dat 14-33% van de thuiswonende senioren sarcopeen is, bij mensen in verzorgings- en verpleeghuizen ligt dit percentage nog vele malen hoger.

Op basis van bovenstaande kan sarcopenie beschouwd worden als de invloed van veroudering op de spiermassa, waar alle mensen uiteindelijk aan onderhevig zijn.

Gezien de relatief hoge mate van voorkomen bij senioren en de gevolgen van sarcopenie, heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) sarcopenie in 2016 officieel erkend als een ziekte.

Symptomen van sarcopenie

In het vroege stadium zijn er meestal nog geen symptomen, echter wanneer de ziekte vordert en mensen dicht bij hun maximale mogelijkheden functioneren, zijn de meest voorkomende symptomen:

• Moeilijk rechtkomen uit een stoel, bed, toilet, etc.
• Moeite om een trap op te gaan
• Moeite om boodschappen te dragen of iets zwaars op te tillen
• Verminderde kracht in armen en/of benen
• Niet meer kunnen knielen of vooroverbuigen
• Verminderde loopsnelheid
• Valincidenten

Oorzaken

Een aantal factoren heeft een negatief effect op het lichaam en versnelt het sarcopenieproces, waaronder inactiviteit, ziekte, ontstekingen en verkeerde voeding.

Belang

Spiermassa en spierfunctie zijn essentieel voor het behoud van fysieke zelfstandigheid op hogere leeftijd en lang zelfstandig thuis te blijven wonen. Het behouden van spiermassa en spierfunctie (waaronder spierkracht, krachtuithouding, lenigheid, coördinatie, enz.) op hogere leeftijd is daarom zeer belangrijk. Daarom is het onderzoeken van sarcopenie een belangrijk aandachtspunt voor de (geriatrie)fysiotherapeut, zowel vanuit een therapeutisch alsook een preventief perspectief.

Onderzoek

De geriatriefysiotherapeut heeft zich gespecialiseerd in de zorg voor kwetsbare ouderen en cliënten/patiënten met een hoge (biologische) leeftijd die te maken hebben met complexe gezondheidsproblematiek. 

De geriatriefysiotherapeut heeft aanvullende kennis over en is gespecialiseerd in het onderzoeken van sarcopenie. Hij gebruikt hiervoor meetinstrumenten om de spierkracht en lichamelijke functies in kaart te brengen. Binnen Fysiotherapie Vonken hanteren we de Europese richtlijn om hierover een correcte uitspraak te doen.

Behandeling

Weerstandstraining

Het is onomstotelijk bewezen dat weerstandstraining, preferentieel aan hoge intensiteit, de meest aangewezen vorm van lichaamsbeweging is om spierkracht en spiermassa te stimuleren bij senioren. Op relatief korte termijn kan spectaculaire krachtwinst (tot >50%) alsook 1.5% tot 15% spiermassawinst gewonnen worden, zelfs op een zeer hoge leeftijd. Weerstandstraining blijkt, mits onder correcte begeleiding, tevens een zeer veilige interventie te zijn voor senioren met weinig kans op overbelasting en/of blessures.

Eiwitinname

Verder blijkt voldoende eiwitinname ook een belangrijke component te zijn in het verbeteren van de spierkwaliteit bij senioren. Voor senioren wordt geadviseerd om per kilogram lichaamsgewicht 1-1,2 gram eiwitten te consumeren, zo’n 25 gram bij ontbijt, lunch en avondmaaltijd. Dit kan door gewone of verrijkte voeding. 

Vitamine D

Het aanvullen van vitamine D kan de spierkracht en de spierfunctie positief beïnvloeden en heeft mogelijk een beschermende werking tegen de ontwikkeling van sarcopenie bij kwetsbare senioren of senioren met een vitamine D-tekort.

Heeft u vragen omtrent sarcopenie of uw eigen situatie en/of wilt u specialistisch onderzoek naar uw spierkracht en uw spierfunctie, neem dan vrijblijvend contact op met ons. Wij bespreken na het onderzoek de resultaten met u en kunnen, in overleg met u, een voor u gepersonaliseerd oefenprogramma samenstellen ter preventie of voor het behandelen van sarcopenie.

Sjoerd Corstjens is de geriatriefysiotherapeut binnen Fysiotherapie Vonken. Hij is tevens, als docent, verbonden aan de opleiding Fysiotherapie in de Geriatrie aan de Universiteit in Amersfoort. Binnen deze opleiding is sarcopenie één van de hoofdthema’s.